The whole system in the room:

Wat is systemisch kijken en werken eigenlijk?

Met een organisatieopstelling breng je het systeem letterlijk in de ruimte. Wat is systemisch? Dat en nog meer systemisch fenomelogische principes begrijp je na het lezen van dit artikel.

Systemisch kijken en werken is vanuit het hier en nu. Het is uitzoomen, waarnemen, uithouden en oordeelvrij. Het richt zich op het geheel vanuit een intuïtieve open houding. In plaats van meteen te focussen op één of enkele perspectieven en deze te analyseren, wil je een verschijnsel zoals het zich aan je voordoet leren begrijpen.  Het verschil tussen lineair of causaal en fenomelogisch is het verschillen tussen zoeken naar de werkelijkheid en je bloot stelen aan hoe de werkelijkheid zich aan jou toont.

Dat maakt dus ook dat systemisch kijken en werken betekent, dat het niet-weten oké is.

Juist het ‘ik weet het niet’ is in organisaties vaak een lastige opgave.

Overlevingsmechanismen

Volgens de systemisch fenomenologische benadering zijn er drie overlevingsmechanismen. Deze vormen samen de basis van systemisch kijken en werken.

1) Als individu in een bepaalde eenheid
Met jouw plannen, wensen, doelen en ambities. Wat jij dus van het leven wilt.

2) Het systeem als geheel
Je bent onderdeel van diverse sociale systemen; je familie, de organisatie waar je werkt, je team, de vriendengroep, school, sport, buurt etc. Daarin ontwikkelt ieder mens eigen patronen en loyaliteiten om het systeem voort te laten bestaan.

3) Evolutionaire kracht, ofwel wat het leven van jou wil
Wat is je bestemming? Wat is klaar? Wat gaat starten of opnieuw beginnen?

Vanuit deze drie overlevingsmechanismen maken we onderdeel uit van systemen, leef en werk je.

Het geheel is meer dan de som der delen

Systemisch betekent ook dat ieder systeem deel is van een groter of ander systeem. Denk aan het team, wat weer onderdeel van de organisatie.
Het geheel van een systeem gedraagt zich vaak anders dan de afzonderlijke functies, personen of teams die daar onderdeel van zijn. Je kan dus niet zomaar al deze losse onderdelen bij elkaar optellen om te weten hoe het systeem zich gedraagt. Ofwel het geheel is meer dan de som der delen.
Dit is waar een verschil zit met causaal/lineair denken en ontwikkelen. Waarin vaker wel deze optelsom gemaakt wordt, om tot inzichten of oplossingen te komen. Die nogal eens slechts tijdelijk of op korte termijn effectief zijn.

Een aantal systemische termen vanuit organisatieperspectief toegelicht

Leidende principes

Heb je wel eens meegemaakt, dat je in een organisatie of team werkte of onderdeel van een groep was en dacht; ‘Wat is hier nou eigenlijk de bedoeling? Waarom doen we dit? Waar gaan we naartoe?’.  Dan is het leidende principe niet helder.

Als niet helder is waar een team of organisatie van is en wat zij in essentie voor de wereld om hen heen zijn, dan is dat een recept voor gedoe. Met een organisatieopstelling kan je het effect van de aanwezigheid van of gebrek aan het leidende principe onderzoeken. Ook kan je onderzoeken wat het met het systeem (organisatie, teamleden, ondernemer, klant etc.) doet als het leidende principe (waar jullie van zijn) door de jaren heen is veranderd.

Erbij horen

Basisbehoefte van ieder mens; gezien en gehoord worden, ergens bij horen. Terug te vloeien naar onze manier van leven in de prehistorie.
Dit gaat over hoor je erbij of niet. Aan wie of wat ben je loyaal. Je weet welke (ongeschreven) regels binnen dit systeem gelden om te kunnen floreren.
Iedereen is onderdeel van meerdere groepen en systemen en zo komen we dus allemaal wel eens in een loyaliteitsconflict.
Het erbij horen is fijn en helpt ons, het kan ons ook soms flink in de weg zitten.

Ordening

Ordening zegt iets over waar, op welke plek, in het systeem jij thuis hoort. Dit functioneert goed als die plek betrouwbaar is. Geen discussie of onduidelijkheid dus, op welke plaats in het systeem je hoort.
Ordening zit in functies, jaren werkervaring en anciënniteit binnen de organisatie. Er is zelfs ordening in de verschillende leidende principes van de organisatie; Welke missie of hoger doel staat op plek 1 en op welke op plek 2?
De bijdrage aan het voortbestaan van de organisatie geeft ook een positie in ordening. Hier gaat het vaak ook om erkenning. Iets waar medewerkers en ook leiders regelmatig mee worstelen.

Uitwisseling

De (dis)balans tussen geven en nemen. Als de uitwisseling van geven en nemen continue heen en weer gaat, dus het ene moment wordt er meer gegeven en het andere moment meer genomen, dan stroomt de uitwisseling.
In de uitwisseling gaat het toch nog regelmatig mis. In de workshop organisatieopstellingen komt de vraag; ‘Hoe kan ik beter mijn grenzen bewaken? Hoe zorg ik dat als zorgverlener niet alles weggeef en mezelf verlies of uitput?’ regelmatig terug.

Bestemming

Organisaties hebben een helder doel. Een toekomst die zij zelf creëren en inrichten. Het verschil met een familiesysteem is dat een organisatiesysteem eindig is en kan zijn. Dat een familielijn ophoudt te bestaan is iets waar wij eigenlijk zelden over nadenken. Daarom heeft eindigheid vaak een complexe lading voor organisaties, omdat wij dit van nature niet meekrijgen.
Iets wat voor organisaties ooit dienend was kan later toch echt (actief) ten einde komen. Zelfs de hele organisatie of systeem kan ophouden te bestaan.
Wil het daarna nog stromen, dan is op het juiste moment en op de juiste manier aandacht hebben voor afscheid cruciaal.

Plek

Je hoort mensen die systemisch kijken en werk vaak praten over ‘plek’. Je plek wordt bepaald door de systemische termen die je zojuist hebt kunnen lezen.

Is je plek helder dan zijn deze verschillende principes en elementen in balans.

Vanuit het systeem als geheel is het niet onlogisch dat je vaker op vergelijkbare plekken terecht komt.

Ook hier is weer de verbinding met het familiesysteem. Het eerste systeem waar je onderdeel van bent.
Je komt vaak op bepaalde plekken terecht, omdat jij op die plek vanuit je ervaring met deze plek in andere systemen, dienend kan zijn aan het systeem. Zelfs als dit voor jou en misschien ook het systeem (op de lange termijn) niet helpend is. Het kan zijn dat deze plekken zich aan je aandienen of dat je onbewust naar dit soort bekende plekken zoekt.

Als je plek jou niet dient

Je komt bijvoorbeeld, waar je ook werkt, alsmaar weer tussen het team en leidinggevende te staan.
Waarschijnlijk ben je een hele goede bemiddelaar. Misschien is dit zelfs een belangrijk onderdeel van je werk of is het je baan. Kwaliteiten die je deze plek laten innemen. Zonder dat het jou dient. Waarschijnlijk dient het zelfs het team en teamleider op de langere termijn ook niet.

Hoe kan het dat jij op die plek ‘ingezogen’ wordt? Mogelijk herken je het dat je vroeger als kind makkelijk een plek naar boven opschoof. Je kwam bijvoorbeeld tussen je ouders in te staan of tussen je broer(s)/zus(sen) en je ouders, of bijvoorbeeld op school, tussen de leerkracht en een klasgenootje. Om nog even in systemische terminologie te blijven, hier is sprake van triangulering.

Dat dienend zijn hoeft niet altijd dienend te zijn voor jou, of zelfs op langere termijn niet voor het systeem. Wil je met destructieve patronen en dynamieken doorbereken, dan ligt de sleutel daarvoor bij jezelf.

Met een opstelling kan je deze patronen onderzoeken en tot inzicht komen welke beweging jij kan maken om deze patronen los te maken en/of nieuwe constructieve patronen te ontwikkelen.

Boekentips*

De fontein maak wijze keuzes – Els van Steijn

Het verbindende veld. Organisatieopstellingen in de praktijk – Jan Jacob Stam

Ik ben kind dus ik voel waar mijn ouders zijn – Bibi Schreuder

Systemisch adviseren. De organisatie als levend systeem – Siebke Kaat & Anton Kroon

Tegen de stroom mee. Systemisch leiderschap – Jan Jacob Stam & Barbara Hoogenboom

Artikel: Hoe een organisatieopstelling jou, je team en je organisatie helpt floreren. Lees hier

*Dit artikel is mede door deze bronnen tot stand gekomen.